Karmienie piersią

Karmienie piersią budzi wiele emocji, od tych najbardziej pozytywnych do takich które są bardzo trudne. O tych drugich rzadziej się mówi, choć na szczęście coraz częściej. Choć emocje związane z karmieniem, są bliskie mojemu sercu nie o tym chciałam dzisiaj napisać, a o korzyściach płynących z karmienia piersią dla mamy i dziecka. Niewątpliwie mleko matki to najlepszy pokarm dla dziecka, dlatego warto propagować ten sposób karmienia.

Spis treści:

1. Rodzaje  mleka kobiecego.
2. Skład mleka kobiecego.
3. Suplementacja w czasie laktacji.
4. Dieta w czasie laktacji.
5. Korzyści z karmienia piersią dla dziecka
6. Korzyści z karmienia piersią dla matki.
7. Przeciwwskazania do karmienia piersią
8. Karmienie pokarmem naturalnym a SARS-CoV-2 i COVID-19

Rodzaje mleka kobiecego

Mleko kobiece jest niezaprzeczalnym cudem natury. Jego skład zmienia się w zależności od potrzeb dziecka w przeciągu doby ale również z jego wiekiem. Niewątpliwie jest to najlepiej dostosowany do jego potrzeb pokarm.

Pierwsze mleko pojawia się w gruczołach piersiowych około 16 tygodnia ciąży. Nazywa się ono mleko przedporodowe. Zaraz po porodzie noworodek ssie siarę (Colostrum), jest to gęsty, żółtawy płyn bogaty w immunoglobuliny i leukocyty, zapewniający dziecku ochronę immunologiczną. Jest w niej też więcej sodu, potasu, chlorków, białka i witamin A, E i karotenu, mniej tłuszczów i laktozy. Za jej kolor odpowiada zawartość beta-karotenu. Wydzielanie siary trwa przez 4 – 6 pierwszych dni po porodzie. Mała pojemność żołądka dziecka i słabo rozwinięte możliwości trawienne, powodują, że dziecko przyjmuje w tym czasie 50 – 100 ml mleka na dobę.

Mleko przejściowe to kolejna faza mleka. Występuje pomiędzy 7 a 14 dobą. Jest białawe, zmienne. Obniża się w nim poziom immunoglobulin i białka oraz witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, wzrasta poziom laktozy, tłuszczów i witamin rozpuszczalnych w wodzie. Rośnie jego wartość kaloryczna.

O mleku dojrzałym możemy mówić od 2 tygodnia po porodzie. Jest ono niebieskawe, wodniste, klarowne. Zwiększa się jego objętość, kaloryczność, zawartość laktozy, tłuszczów, obniża poziom białka.

W momencie przedwczesnego porodu w organizmie mamy pojawia się mleko wcześniacze jest w nim więcej białka, hormonów, czynników wzrostu, immunoglobuliny SIgA, laktoferryny, wapnia, fosforu, cynku, magnezu, żelaza, potasu, sodu, chlorków, prawdopodobnie więcej tłuszczów, w tym cholesterolu, fosfolipidów i średniołańcuchowych kwasów tłuszczowych (MCT) oraz mniej laktozy. Wcześniak ma w swoim mleku również więcej kalorii niż w mleku dojrzałym.

Skład mleka kobiecego

Skład mleka, jak już wcześniej napisałam różni się w zależności od tego ile czasu upłynęło od porodu. Różnice w składzie występują również w zależności od pory dnia oraz długości trwania laktacji. Mleko mamy nie tylko zawiera składniki odżywcze takie jak: białko, węglowodany, tłuszcze, pierwiastki śladowe, witaminy, które odpowiadają zapotrzebowaniu żywieniowemu dziecka i pozwalają osiągnąć prawidłowy wzrost i rozwój. Pokarm kobiecy jest substancją biologicznie czynną, która zawiera także:

•  >80 enzymów wspomagających trawienie
• wiele czynników o działaniu przeciwinfekcyjnym
• mikrobiota pokarmu kobiecego jest źródłem bakterii probiotycznych, które kolonizują przewód pokarmowy dziecka, wspomagając trawienie, syntezę witamin i odporność nieswoistą.
• w mleku ludzkim odkryto także komórki macierzyste.

Skład pokarmu dostosowuje się do indywidualnej sytuacji matki i dziecka. Pokarm kobiecy wytwarzany w wystarczającej ilości w pełni zaspokaja zapotrzebowanie niemowlęcia na wszystkie niezbędne składniki odżywcze i zapewniając dziecku prawidłowy rozwój w pierwszym półroczu życia.

Towarzystwa naukowe oraz międzynarodowe grupy ekspertów zgodnie zalecają, aby niemowlęta były karmione wyłącznie piersią przez pierwszych 6 miesięcy życia (co najmniej przez pełne 4 mies.). Oznacza to, że w tym czasie niemowlę otrzymuje jedynie mleko matki. Nie należy podawać innych płynów (np. wody, soków, mleka modyfikowanego). Wyjątek stanowią witaminy lub leki.

Brakuje podstaw naukowych pozwalających dokładnie określić, okres karmienia piersią. Na podstawie konsensusu ekspertów sformułowano zalecenie, że po ukończeniu 12. miesiąca życia karmienie piersią powinno być kontynuowane tak długo, jak będzie to pożądane przez matkę i dziecko. W tym czasie wskazane jest podawanie pokarmów uzupełniających.

Suplementacja w czasie laktacji

Wyłączne karmienie piersią wiąże się, ze zwiększonym zapotrzebowaniem na niektóre składniki odżywcze i pomimo modyfikacji odżywiania wymaga suplementacji. Czasem nawet wraz ze zbilansowaną dietą trudno jest dostarczyć wszystkich potrzebnych składników. Należą do nich witamina D, DHA i jod. Dodatkowo ich ilość w diecie wpływa na poziom w mleku. Więcej na ten temat możesz przeczytać w moim artykule “Suplementacja w czasie laktacji“.

Dieta w czasie laktacji

Mleko matki to najlepszy i najbardziej dostosowany do potrzeb dziecka pokarm i choć dieta matki w niewielkim stopniu wpływa na jego skład to powinna ona zwrócić szczególną uwagę, na jakość i ilość swoich posiłków. W tym czasie w organizmie kobiety zachodzą zmiany, które mają zapewnić możliwość produkowania pokarmu dla dziecka. Mamy karmiące piersią nie muszą stosować specjalnej diety. Wiele szkodliwych mitów dotyczących diety w trakcie karmienia piersią może doprowadzić do zaprzestania karmienia, dlatego należy podkreślić, że każda mama, która chce karmić piersią nie musi przechodzić na restrykcyjną dietę, a jedynie przestrzegać zasad zdrowego odżywiania i pamiętać że w okresie laktacji zapotrzebowanie energetyczne kobiety wzrasta o około 500 kcal. Więcej o diecie w czasie laktacji piszę tutaj.

Korzyści z karmienia piersią dla dziecka

Korzyści z karmienia piersią dla dziecka obejmują:

• mniejsze ryzyko chorób infekcyjnych przewodu pokarmowego,
• układu oddechowego
• zapalenia ucha środkowego do 2. roku życia,
• mniejsze ryzyko wady zgryzu,
• prawdopodobnie mniejsze ryzyko otyłości i cukrzycy typu 2
• wyższą inteligencję.

Prawdopodobnie (niejednoznaczne dane naukowe) kamienie piersią wiąże się także z rzadszym występowaniem lub łagodniejszym przebiegiem bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, sepsy, zakażeń układu moczowego i martwiczego zapalenia jelit u dziecka. Prawdopodobnie zmniejsza również ryzyko zespołu nagłego zgonu niemowląt, cukrzycy typu 1, chłoniaka, białaczki, hipercholesterolemii i chorób alergicznych.

Korzyści z karmienia piersią dla matki

Korzyści z karmienia piersią dla matki to:

• zmniejszenie ryzyka krwawienia poporodowego,
• przyspieszenie obkurczania macicy,
• szybszy powrót do masy ciała z okresu przed ciążą,
• zwiększenie remineralizacji kości,
• zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jajników oraz raka piersi w okresie pomenopauzalnym.

Przeciwwskazania do karmienia piersią

Ze strony dziecka bezwzględnym przeciwwskazaniem do podania mleka kobiecego jest:

• klasyczna galaktozemia
• wrodzony niedobór laktazy

względnym przeciwwskazaniem do karmienia piersią ze strony dziecka może być:

• ciężki stan dziecka,
• rozszczep podniebienia utrudniający ssanie,
• wyniszczenie
• niektóre wady serca, w przypadku których wysiłek związany ze ssaniem stanowi dla niemowlęcia zbyt duże obciążenie
• u dzieci z niektórymi chorobami, na przykład z fenyloketonurią, chorobą syropu klonowego oraz acyduriami organicznymi, konieczne jest ograniczenie ilości podawanego pokarmu kobiecego.

Do przeciwwskazań do karmienia piersią ze strony matki należy:

• czynna, nieleczona gruźlica (karmienie jest możliwe po ≥ 2 tygodniach leczenia, jednak przez 14 dni można, a nawet należy dążyć do podawania odciągniętego pokarmu matki),
• zakażenie wirusem HIV [dotyczy krajów europejskich; wg WHO w krajach rozwijających się karmienie jest dopuszczalne zgodnie ze specjalnymi protokołami postępowania],
• zakażenie HTLV-1 lub HTLV-2, ze względu na stosowanie przez matkę leków przeciwwskazanych dla kobiet w trakcie laktacji
• alkoholizm,
• narkomania, konieczność wykonania badań obrazowych z użyciem związków radioaktywnych (przeciwwskazanie czasowe),  
• zakażenie lub podejrzenie zakażenia wirusem Ebola.

Przeciwwskazaniem do karmienia piersią NIE jest:

• ostra choroba infekcyjna u matki,
• wirusowe zapalenie wątroby (WZW) typu A u matki (po podaniu dziecku γ-globuliny),
• WZW typu B u matki (dziecku należy podać hiperimmunizowaną γ-globulinę oraz pierwszą dawkę szczepionki przeciwko WZW typu B),
• WZW typu C u matki (jeżeli nie ma dodatkowych zakażeń, np. HIV),
•  zakażenie matki wirusem cytomegalii,
• opryszczki zwykłej (Herpes simplex [wyjątek: karmienie z piersi, na której obecne są zmiany, można wówczas podać ściągnięte mleko matki]),
• ospy wietrznej i półpaśca (varicella zoster [matkę, u której na 5 dni przed porodem i do 2 dni po porodzie rozwinęły się objawy, należy odizolować, ale dziecko można karmić odciągniętym mlekiem matki])
• wirusem Epsteina i Barr,
• zapalenie gruczołów piersiowych,
• popękane brodawki
• ból brodawek podczas karmienia (najczęściej objawy te wynikają ze złej techniki karmienia, należy wówczas pomóc matce skorygować przystawianie dziecka do piersi),
• żółtaczka związana z karmieniem piersią (zarówno wczesna, jak i późna),
• poród przez cięcie cesarskie,
• silikonowe implanty piersi.

Karmienie pokarmem naturalnym a SARS-CoV-2 i COVID-19

Zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Neonatologicznego i Konsultanta Krajowego w dziedzinie neonatologii, większość matek z podejrzeniem zakażenia lub zakażonych SARS-CoV-2, które nie mają objawów lub są one łagodne, może karmić piersią od pierwszych chwil po urodzeniu. Jednocześnie zaleca się, aby przed każdym kontaktem z dzieckiem i po nim matki stosowały zalecane metody profilaktyki zakażeń, takie jak zakładanie maseczki, higiena rąk i piersi oraz dezynfekcja powierzchni.

Jeżeli matka jest hospitalizowana na oddziale intensywnej terapii i jej stan zdrowia nie pozwala na karmienie piersią, należy próbować utrzymywać laktację, odciągając pokarm, w zależności od nasilenia objawów klinicznych COVID-19 u matki. Przemawia za tym obecność w pokarmie naturalnym matki chorej na COVID-19 przeciwciał klasy IgG skierowanych przeciwko SARS-CoV-2, ktore obecne są w mleku od pierwszych dni po porodzie.

Bibliografia:

1. Hanna Szajewska, Piotr Socha, Andrea Horvath i wsp. Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanoisko Polskiego Toarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci, Przegląd pediatryczny 2021/Vol. 50
2. Jarosz M. Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja IŻŻ, Warszawa 2012
3. https://cnol.kobiety.med.pl/pl/jak-zmienia-sie-pokarm/