Otyłość niezaprzeczalnie jest chorobą, pozostawienie jej bez leczenia prowadzi do innych schorzeń jak cukrzyca typu 2, miażdżyca, nadciśnienie tętnicze i niestety wiele innych.
Przyczyna otyłości jest złożona i wieloczynnikowa. Rozwija się ona w wyniku przewlekłego zaburzenia bilansu energetycznego i utrzymywana jest przez nadmierny pobór energii wystarczający dla pokrycia większych potrzeb energii w otyłości. Na regulację bilansu energetycznego i odkładanie zapasów tłuszczowych wpływa wzajemne złożone oddziaływanie czynników biologicznych, behawioralnych, socjalnych i środowiskowych. Wysokoenergetyczna dieta, duże porcje, mała aktywność fizyczna i siedzący tryb życia oraz zaburzenia żywieniowe są głównymi czynnikami ryzyka rozwoju otyłości.
Spis treści:
- Czynniki biologiczne wpływające na rozwój otyłości
- Czynniki psychologiczne wpływające na rozwój otyłości
- Czynniki środowiskowe wpływające na rozwój otyłości
Czynniki biologiczne wpływające na rozwój otyłości
Wśród biologicznych uwarunkowań otyłości wymienia się m.in.:
- czynniki o podłożu genetycznym,
- zaburzenia kliniczne
- środki farmakologiczne powodujące nieprawidłowości w metabolizmie.
Czynniki genetyczne odgrywają znaczną rolę wśród uwarunkowań biologicznych, które determinują występowanie otyłości. Dziedziczenie otyłości szacuje się na poziomie około 33%. Występuje ono głównie w charakterze poligenicznym takim, w którym za determinację jednej cechy odpowiada kilka genów. Jeśli jedno z rodziców jest otyłe, ryzyko zachorowania dziecka na tę przypadłość wzrasta 4-5-krotnie, a gdy schorzenie to dotyka obojga rodziców, ryzyko wzrasta aż 13-krotnie. Należy jednak pamiętać, że dziedziczenie w tym przypadku polega jedynie na dziedziczeniu skłonności do otyłości, a nie rozwoju tej choroby w momencie zapłodnienia. Do przyrostu tkanki tłuszczowej w organizmie mogą się przyczyniać genetycznie uwarunkowane zespoły, np. Downa, Lawrence’a-Moona-Bielda, Williego-Pradera czy Turnera.
Do zaburzeń klinicznych należą głównie: nowotwory, neuroinfekcje, zaburzona praca gospodarki hormonalnej (pierwotna i wtórna niedoczynność tarczycy, niedobór testosteronu, karłowatość przysadkowa, zespół policystycznych jajników, zespół Cushinga, tętniaki, wady rozwojowe, wielotorbielowatość jajników.
Czynnikiem sprzyjającym przyrostowi tkanki tłuszczowej jest przyjmowanie środków farmakologicznych, które często są nieodłącznym elementem leczenia różnych jednostek chorobowych. Leki zawierające składniki, takie jak estrogeny czy progesteron, leki przeciwdepresyjne, przeciwpadaczkowe, insulina czy glikokortykosteroidy znacznie wpływają na funkcjonowanie organizmu. Leki te z reguły nie powodują tycia, lecz mogą prowadzić do zaburzeń gospodarki hormonalnej, wodno-elektrolitowej i lipidowej, a także wywoływać skutki mające wpływ na nadmierne przybieranie na masie. Niektóre leki mogą wyzwalać uczucie ciągłego zmęczenia i senności, doprowadzające do znacznego ograniczenia aktywności fizycznej. Inne z kolei zaburzają przemianę metaboliczną organizmu lub wyzwalają ciągłe uczucie głodu, kolejne zaś są odpowiedzialne za nadmierne zatrzymywanie wody w organizmie.
Czynniki psychologiczne
Wśród psychologicznych uwarunkowań otyłości wyróżnia się m.in.:
- trudności z wyrażaniem emocji,
- problemy w radzeniu sobie ze stresem,
- przekonania i oczekiwania wobec własnej osoby
Ludzie mają pewne oczekiwania wobec siebie i otaczającego świata. Często są krytyczni względem siebie, cechując się niskim poczuciem własnej wartości, pesymizmem, postrzegają siebie negatywnie. W wielu przypadkach jednostka chcąca poradzić sobie z problemem, który wywołuje złe emocje, sięga po jedzenie, w konsekwencji czego często ma poczucie winy. Osoby działające w ten sposób zazwyczaj chcą to zmienić, bo mają poczucie, że nie mogą się dłużej objadać. Zjawisko to najczęściej występuje u osób z nadwagą. Człowiek narzuca sobie negatywne myślenie, ponieważ ciągle w myślach słyszy słowo „muszę!” i znów, próbując zabić poczucie winy, zaczyna podjadać. W ten sposób błędne koło się zamyka.
Dla wielu ludzi problem objadania pojawia się pod wpływem stresu. Mówi się nawet, że ludzie „połykają” swoje emocje. Podczas stresu w ciele ludzkim zachodzą zmiany fizjologiczne, takie jak m.in.: nadmierna potliwość, uciskanie klatki piersiowej i brzucha, omdlenia czy też przyśpieszone bicie serca. Niejednokrotnie odbierane są one jako uczucie głodu, co powoduje zwiększenie ilości jedzenia, po które się sięga. W związku z problemami w radzeniu sobie z przeżywanymi emocjami nadmierne spożywanie zbyt dużych porcji posiłków może być formą manifestu czy też zwrócenia na siebie uwagi. Osoby otyłe wielokrotnie spotykają się z odrzuceniem przez społeczeństwo, co znacznie wpływa na ich złe samopoczucie i niską samoocenę. Nawiązywanie relacji międzyludzkich staje się dla nich utrudnione z powodu braku samoakceptacji. Osoby otyłe często zamykają się w sobie i wychodzą z domu tylko wówczas, gdy jest to konieczne. W dzisiejszych czasach, gdy na portalach społecznościowych wykreowany jest trend posiadania sylwetki fit, zbędne kilogramy traktowane są jak przekleństwo. Względem ludzi z nadwagą pojawia się wrogość, co sprawia, że otyli coraz częściej i chętniej sięgają po kolejne porcje jedzenia. Cechy osobowości osób otyłych nie są istotnie odmienne od cech osób o masie ciała zgodnej z normami. Jednakże inaczej jest, jeśli chodzi o zmienne behawioralne dotyczące wagi, prawidłowego postrzegania swojego obrazu i sposobu odżywiania. Osoby z odpowiednią masą ciała znacznie rzadziej niż o osoby otyłe zwracają uwagę na to, ile jedzą, jak wyglądają i ile ważą. Chcąc kontrolować swój wygląd, ludzie otyli często starają się ograniczać jedzenie do minimum, aby szybko schudnąć, co powoduje, że dostają ataku kompulsywnego jedzenia i tyją jeszcze szybciej.
Czynniki środowiskowe
Do podstawowych czynników środowiskowych wpływających na nadmierne spożycie pokarmów zalicza się na pierwszym miejscu nieprawidłowy styl odżywiania. Często oparty jest on na naśladownictwie. Rodzice przekazują dziecku swój sposób odżywiania (jakość i ilość spożywanych produktów). Dziecko w ten sposób podporządkowuje się do obowiązujących w domu zasad i zwyczajów żywieniowych, co w wielu przypadkach skutkuje stosowaniem ich w dorosłym życiu. Najbardziej istotną determinantą otyłości jest nadmiar energii dostarczany do organizmu wraz z pożywieniem. Przeciętny Polak nie wie, jakie jest jego zapotrzebowanie kaloryczne, i często dostarcza do organizmu zbyt dużą liczbę kilokalorii, najczęściej w postaci węglowodanów, o wysokim indeksie glikemicznym.
Aby organizm prawidłowo funkcjonował, należy zjadać od trzech do pięciu posiłków dziennie, w odpowiednich odstępach czasu i z odpowiednim rozłożeniem ilości energii na poszczególne posiłki. Regularne odstępy między posiłkami są bardzo istotne, ponieważ w organizmie nie dochodzi wówczas do gwałtownych wahań poziomu glukozy, a w konsekwencji uzyskanie prawidłowej masy ciała staje się znacznie łatwiejsze. Zaleca się, aby przerwy między posiłkami, w zależności od ich liczby, wynosiły od trzech do sześciu godzin.
Śniadanie powinno być spożyte 1-2 godziny od momentu wstania, natomiast kolację należy zjeść nie później niż dwie godziny przed snem. Zdarza się jednak, że ludzie nie odżywiają się zgodnie z zasadami racjonalnego żywienia – najczęściej sytuacja ta dotyczy spotkań ze znajomymi, oglądania telewizji, przebywania w miejscach, w których znajduje się dużo jedzenia, a dostęp do niego jest łatwy.
Aktywność fizyczna powinna odgrywać ważną rolę w życiu każdego człowieka, ponieważ odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie organizmu. Bardzo często zdarza się jednak, że jedyną formą aktywności fizycznej dzieci są zajęcia wychowania fizycznego w szkole. Słyszy się też coraz częściej o nagminnych zwolnieniach dzieci z tego przedmiotu. W świecie nowych technologii i powszechnego dostępu do telewizji czy Internetu coraz trudniejsze jest zachęcenie dzieci do jakiejkolwiek aktywności fizycznej. Siedzący tryb życia znacznie wpływa na zmiany zachodzące w organizmie człowieka. Czas spędzany przed telewizorem czy komputerem wiąże się często z większym spożyciem żywności, najczęściej niezdrowej: fast foodów, słodyczy, słonych przekąsek.
Kolejnym czynnikiem niekorzystnie wpływającym na nadmierny przyrost masy ciała jest znany powszechnie marketing przemysłu spożywczego. Na każdym kroku ludzie osaczani są reklamami niezdrowej żywności. Producenci kierują swoje kampanie reklamowe głównie do dzieci. Wykorzystywanie do propagowania niezdrowej żywności bohaterów ze świata bajek, filmów i celebrytów jest manipulacją. Dziecko, widząc, że jego ulubiona postać poleca dany produkt, samo też pragnie go posiadać. Jeśli chodzi o wpływ reklamy na osoby dorosłe, to powszechne jest zjawisko oferowania im atrakcyjnych gadżetów w zestawie, promocji typu 2+1, a także konkursów z nagrodami. Wszystkie te metody służą przyciągnięciu potencjalnego klienta, przez co chętniej sięga on po reklamowane, najczęściej niezdrowe produkty spożywcze.
Wśród czynników środowiskowych również mających wpływ na przyrost masy ciała jest długość snu. Nieodpowiednia liczba godzin snu (poniżej 6 lub powyżej 8 godzin) zwiększa ryzyko częstszego wyboru żywności posiadającej wysoką gęstość energetyczną.
Problem otyłości jest coraz bardziej powszechny. Należy zwracać uwagę na czynniki jej powstawania, mówić o nich i pomagać sobie z nimi radzić. Właściwy styl życia, aktywność ruchowa, odpowiednia ilość snu są profilaktyką otyłości i dobrze byłoby dbać, aby były one prawidłowe.
Źródła:
